Wbrew powszechnym dziś tendencjom do kompromisu i rezygnacji, autorzy postanowili napisać książkę zaangażowaną, która nie byłaby utopią, lecz ich wkładem w walkę rozgrywającą się na progu nowego stulecia.
• Odbudowa. Marks stworzył wielką utopię dwudziestego wieku. Choć doznała ona wielu porażek, Marksowskie wyzwanie pozostaje aktualne. Autorzy starają się je zrekonstruować i oprzeć na stabilniejszych podstawach. Proponowana przez nich gruntowna przebudowa teoretyczna korzysta jednocześnie z narzędzi filozofii i ekonomii, czerpie z historii i socjologii.
• Nowy marksizm. Współczesne społeczeństwa są podporządkowane dwóm społecznym siłom – jedna z nich wiąże się z własnością kapitału, druga z organizacyjnymi i kulturowymi kompetencjami specjalistów. Autorzy wzywają do zawiązania sojuszu klas podporządkowanych ze specjalistami i wyeliminowania siły związanej z własnością kapitału. Walka powinna toczyć się równolegle na dwóch frontach i doprowadzić do zniesienia wszystkich przywilejów.
• Dla nowego świata. Neoliberalizm doprowadził do końca proces tworzenia się systemu państw narodowych uporządkowanego według hierarchii imperialistycznej. Stopniowo zaczyna się w nim jednak pojawiać nowa logika rodzącego się państwa światowego, w którym dochodzi do globalnej symbiozy walki klas, walki o równość narodów oraz równość płci.
Autorzy są członkami redakcji publikowanego przez Presses Universitaires de France periodyku Actuel Marx i organizatorami międzynarodowych konferencji na temat myśli Marksa - Congrès Marx International. Gérard Duménil jest ekonomistą, kierownikiem badań w Centre National de la Recherche Scientifique. Jacques Bidet jest filozofem, emerytowanym profesorem na Uniwersytecie Paris-X.
Książka ukazała się pod patronatem medialnym miesięcznika "Le Monde Diplomatique".
PRZEDMOWA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Marksizm Marksa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Marksizm w historii XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Kulturowy wymiar klasycznego marksizmu . . . . . . . . . . . . . . . 17
Porażki projektów podejmowanych w imię marksizmu
i domniemane „powroty” Marksa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Teza neomarksizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Pojęcie altermarksizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Polityczna stawka teoretycznej odnowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
CZĘŚĆ I
MARKSIZM MARKSA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Rozdział 1 Ekonomia polityczna w służbie rewolucji . . . . . . . . 31
Uwaga wstępna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Krytyka ekonomii politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Ujawnienie wyzysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Uzgadnianie wartości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Tendencje wewnątrz i na zewnątrz kapitalizmu. . . . . . . . . . . . . 39
Sposoby produkcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Nauka o historii: materializm historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Rozdział 2 Marksowska „wielka narracja” . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Utopia Marksowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Społeczeństwo rynkowe: prolog w niebie . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Pojęcie (właściwie postawione) gospodarki rynkowej . . . . . . . . 51
Metastruktura struktury kapitalistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Drugi, polityczno-prawny aspekt metastruktury . . . . . . . . . . . . 54
Kapitalizm jako wyzysk, alienacja i dominacja . . . . . . . . . . . . . 56
Współczesne społeczeństwo jako społeczeństwo klasowe . . . . 58
Społeczeństwo dążące do rewolucyjnego kresu . . . . . . . . . . . . 60
CZĘŚĆ II
REWANŻ ORGANIZACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Rozdział 3 Narodziny i trwałość zorganizowanego
kapitalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Rewolucja końca XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Kryzys 1929 roku i rewolucja makroekonomiczna . . . . . . . . . . 69
Zorganizowany kapitalizm: ocalenie i zagrożenie . . . . . . . . . . 72
Kompromis socjaldemokratyczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Odpowiedź na zagrożenie: neoliberalizm . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Przeznaczenie organizacji w neoliberalizmie . . . . . . . . . . . . . . 79
Rozdział 4 Niedoszły sojusz organizacji i wyzwolenia . . . . . . . 83
Od awangardy rewolucji do stabilizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Kompromis reakcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Radykalizacja i normalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Kierownicza klasa panująca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
CZĘŚĆ III
NEOMARKSIZM KAPITALIŚCI KADRY I SPECJALIŚCI
KLASY FUNDAMENTALNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Rozdział 5 Drugi rodzaj stosunków klasowych:
stosunki kadrowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
I. Marks jako teoretyk organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Przedsiębiorstwo koordynowane poza rynkiem. . . . . . . . . . . . . . 93
Organizacja sfery fi nansowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Organizacja a tendencje struktury klasowej . . . . . . . . . . . . . . . . 96
II. Niejasności w opisie organizacji w Kapitale . . . . . . . . . . . . 97
„Pojawienie się” organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Projekt rewolucyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Bilans trudny, lecz konieczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
III. Kapitalizm i kadryzm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Stosunki kadrowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Stosunki kadrowe w historii: kapito-kadryzm i czysty kadryzm . . . 102
Formy hybrydalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Specyfi czne stosunki między kadrami a pracownikami
w kapito-kadryzmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Stosunki między kadrami a ukadrowionymi (encadrés) . . . . . . . . 108
IV. Logika kadryzmu powojennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Rosnąca autonomia stosunków kadrowych a kompromis . . . . . . 109
Kompromis neoliberalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
V. Fiasko kadryzmu biurokratycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Rynek i demokracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Biurokratyczny kadryzm wobec kompromisu
socjaldemokratycznego i neoliberalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Raczej Borys Jelcyn niż Michaił Gorbaczow . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Rozdział 6 Dwubiegunowe społeczeństwo klasowe . . . . . . . . . 121
I. Dekonstrukcja marksowskiej analizy organizacji . . . . . . . . 123
Marks, wynalazca organizacji jako paradygmatu
teoretycznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Funkcjonalny podział i dwa rodzaje stosunków władzy . . . . . . . . 124
Dwa „czynniki klasowe” połączone w kapitalistycznym
„stosunku klasowym” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Rynek i organizacja w najszerszym aspekcie. . . . . . . . . . . . . . . . 127
Rynek i organizacja: historyczne etapy czy wzajemnie
implikujące się czynniki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Ambiwalencja: teoria kapitalizmu czy fi lozofi a historii?. . . . . . . . 131
II. Rekonstrukcja nowoczesnej struktury klasowej . . . . . . . . . . 132
Wraz z Marksem zacząć od „logicznego początku” . . . . . . . . . . 133
Konieczność odnoszenia się do drugiego bieguna . . . . . . . . . . . 135
Dwa bieguny klasy panującej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Trzy frakcje klasy fundamentalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Walka klasowa, jej strukturalne warunki . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Ku kwestii politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
III. Historyczne doświadczenie kolektywizmu . . . . . . . . . . . . . . 148
CZĘŚĆ IV
ALTERMARKSIZM IMPERIALIZM W RODZĄCEJ SIĘ
PAŃSTWOWOŚCI ŚWIATOWEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Rozdział 7 Imperializm i globalizacja neoliberalna . . . . . . . . . 157
Drugi wymiar panowania i wyzysku: imperializm. . . . . . . . . . . 158
Globalizacja neoliberalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Nowy układ imperialistyczny ze Stanami Zjednoczonymi
w roli hegemona. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Rozdział 8 Od państw narodowych do państwa światowego . 167
I. Współczesny system światowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Dlaczego państwo narodowe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Dlaczego „system”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Związek systemu i struktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Historia kapitalistycznego systemu światowego . . . . . . . . . . . . . 176
Wypaczenie państwa narodowego przez asymetrię systemową . . 177
II. Rodzące się państwo światowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Dążenie do historycznego kresu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Trochę historii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Państwo światowe jako strukturyzacja w skali światowej . . . . . . . 183
Korelacja i sprzeczność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Państwo światowe jako forma podmiotowości . . . . . . . . . . . . . . 186
CZĘŚĆ V
ZMIENIĆ ŚWIAT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Rozdział 9 Polityka neomarksistowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
I. Polityka związku: podmiot zbiorowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Klasyczny marksizm i klasa robotnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Utrata centralnej roli przez klasę robotniczą. . . . . . . . . . . . . . . . 196
Pierwsza i druga sprzeczność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Kwestia ekologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
O wzajemnych wpływach sprzeczności społecznych
w kapitalizmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Klasyczny marksizm wobec drugiej sprzeczności
i wobec wzajemnych wpływów sprzeczności społecznych . . . . . . 204
Jedność klas fundamentalnych: partie i ruchy . . . . . . . . . . . . . . 206
Władza, reformy, rewolucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
II. Kwestia hegemonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Gramsciego analiza hegemonii: odczytanie neomarksistowskie . 212
Dwie logiki hegemonii: kapitaliści/kadry i specjaliści . . . . . . . . . 213
Powinowactwa z wyboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Hegemonia kapitalistów i instrumentalizacja kadr . . . . . . . . . . . 217
Prawdopodobieństwo i konieczność sojuszu. . . . . . . . . . . . . . . . 219
III. Kwestia sojuszu: prawica i lewica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Historyczne szlaki sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Prawica i lewica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Program sojuszu: walka na dwóch frontach . . . . . . . . . . . . . . . . 224
IV. Gospodarcze postacie sojuszu i jego przekroczenia. . . . . . 227
Socjalizm „odwróceniem” kapitalizmu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Własność kapitalistyczna i znaczenie zniesienia jej . . . . . . . . . . . 228
Bezużyteczność klasy właścicieli kapitału . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Rynek jest niezbędny, ale w jakiej formie? . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Ekonomiczna polityka reglamentacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Kwestia własności w sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Walka klasowa w łonie sojuszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Rozdział 10 Polityki altermarksizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
I. Polityka ludów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Od wymiaru lokalnego do narodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Od wymiaru narodowego do kontynentalnego . . . . . . . . . . . . . 249
Splot klasy i ludów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
II. Mgliste wyłanianie się ludu światowego (peuple-monde) . . 252
Niesłychana nowina: ludzkość przekształcająca się
we wspólnotę polityczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Perspektywa ultraliberalna: prawo bez państwa czy państwo
bez prawa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Perspektywa socjaldemokratyczna: uzupełniająca umowa
społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Jakie perspektywy ma lud światowy (le peuple-monde)? . . . . . . . 261
Ekologia jako walka polityczna w skali światowej. . . . . . . . . . . . 262
Klasa pomnożona przez „rasę” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Rasa pomnożona przez płeć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
III. Ku polityce ludzkości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Postacie i tożsamość dominacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Nieskończona potęga społeczeństwa światowego . . . . . . . . . . . 270
Glosariusz pojęć teorii metastrukturalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Terminy stworzone przez Jacquesa Bideta na potrzeby teorii
metastrukturalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Terminy używane powszechnie, mające jednak w ramach
tej teorii stale stosowane, precyzyjne znaczenie . . . . . . . . . . . . 276
Słowa powszechnie używane, którym w ramach teorii
nadano szczególny sens teoretyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Spis ramek
Ramka 1. Marks, teoretyk i rewolucjonista . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Ramka 2. Rynek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Ramka 3. Kapitalizm menedżerski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Ramka 4. Nota porównawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Ramka 5. Fora społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Ramka 6. Socjalizm rynkowy i socjalizm „samorządowy” . . . 240
Ramka 7. Pomiędzy rzeczywistością a utopią:
doświadczenie lewicy antyliberalnej we Francji . . . . . . . . . 243
Polski
Bestseller
Bestseller