Dzieje Mongolii

Lamowie i Buriaci na celowniku

Czystka wśród przywódców politycznych była stosunkowo niewielka. Główne
uderzenie terroru skierowane było na lamów. Chociaż Sowieci domagali się wytępienia lamów już przed 1924 rokiem, mongolscy przywódcy popierali tę politykę tylko werbalnie. Ich serca sprzeciwiały się wyeliminowaniu klasy duchownych.
Jednak w latach 1937–38 z pomocą Sowietów poddano represjom 16 631 lamów,z których większość wymordowano [98].. Po przeprowadzeniu czystki Gołubczik, w raporcie do Moskwy z sierpnia 1938 roku, donosił:

Najwyżsi duchowni zostali wyeliminowani. Około 20 lipca z 771 świątyń
i klasztorów, 615 stało się kupą popiołów. Dzisiaj funkcjonuje zaledwie 26.
Z ogólnej liczby 86 tysięcy lamów pozostało tylko 17 338. Ci, których nie
aresztowano, postanowili się zeświecczyć.

Dodał jeszcze:

Kwestia lamów średniej rangi zostanie rozwiązana w następnej fazie
walki przeciwko duchowieństwu. [...] Wierzę, że nadszedł czas, aby formalnie
rozpocząć kampanię przeciwko kontrrewolucyjnym lamom.

Wyraz „lamom” został podkreślony przez Gołubczika [225].
Plany przeciwko lamom średniej rangi stały się rzeczywistością. Lamów aresztowano, przesłuchiwano, skazywano, a następnie rozstrzeliwano niczym na taśmie montażowej. W latach 1936–37 przeprowadzono kolejno trzy akcje przeciwko lamom, którzy byli wtedy masowo mordowani. Jeden śledczy musiał przepytać dziesięciu lamów w ciągu dziesięciu godzin, a następnie przekazać ich sprawy do Komisji Specjalnej. Niektórych śledczych nagradzano nawet za to, że przekraczali zaplanowane normy liczbowe. Bandzragcz, śledczy do spraw religijnych z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, kiedy został skierowany do ajmaku chubsugulskiego, wyróżnił się, prowadząc dziennie sześćdziesiąt spraw [142d, 27–29]. Delegat Komisji Bajarmagnaj otrzymał medal Gwiazdy Polarnej za przeprowadzenie kilku setek spraw w ciągu tygodnia [142d, 54]. Niektórzy z lamów, ci, którzy porzucili śluby zakonne, sami stali się szczególnie okrutnymi śledczymi. Chajmczig, który czytał modlitwy w klasztorze, zasłynął jako „rzeźnik lamów”. Jeden z liderów czystki, Luwsanszaraw, także był lamą. Przesłuchiwania lamów były rutynowe. Należało ustalić nazwisko lamy nauczyciela, a następnie „ustawić” go na czele spisku, w który automatycznie byli wmieszani jego uczniowie. Kiedy już „wydobyto” nazwiska uczniów, wielkiego lamę oskarżano o ich zwerbowanie [142d, 27–29]. Następnie na nieszczęsnych zakonnikach wymuszano przyznanie się do udziału w działaniach kontrrewolucyjnych, stawiając w centrum zainteresowania zawsze czujnej rewolucji. Luwsansamdan, który pracował dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i uczestniczył w czystce, wyznał w 1962 roku: „Ponieważ aresztowano tak wielu lamów, więzienia nie mogły ich wszystkich pomieścić. Zatem zaczęto się ich pozbywać. [...] Raz lub dwa razy w tygodniu trzeba było lamów masowo rozstrzeliwać. Za każdym razem zabijano ‘zawartość’ dwu lub trzech ciężarówek wypełnionych po brzegi” [142d, 33–35]. Tak działo się w Ułan Batorze, gdzie znajdowało się mniej niż 10 klasztorów i świątyń, w całym kraju było ich około 800. W 1992 roku historyk M. Rinczin wraz z innymi, niedaleko miasta Mörön w ajmaku chubsugulskim, odgrzebali cmentarz, gdzie znaleźli szczątki ponad tysiąca lamów. Okazało się, że nie zostali oni zastrzeleni; zabito ich jakimś ciężkim narzędziem. Niektórzy mieli przetrącone karki, inni byli ofiarami najróżniejszych sadystycznych tortur. W wiecznej zmarzlinie57 ciała zachowały się w stanie nienaruszonym. Poza aresztowaniem i zabijaniem ich w Mongolii dużą liczbę lamów wysłano także do sowieckich gułagów. Niektórzy z nich służyli w batalionach karnych podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej; część przeżyła i po wielu latach wróciła do domu. W 1938 roku jeden z funkcjonariuszy gułagu w Workucie przysłał wiadomość dla instruktora w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Informacja dotyczyła lamów: „Towar, który przysłałeś, jest zbyt stary. Proszę przysłać młodszy i zdrowszy” [113a].