Leksykon wiedzy o Chinach współczesnych

MAŁŻEŃSTWO
Pierwsze prawo małżeńskie obowiązujące w Chińskiej Republice Ludowej (ChRL) weszło w życie z dniem 1 maja 1950 r. Ustawa małżeńska jest także pierwszą, jaką uchwalono od czasu powstania ChRL w 1949 r., co podkreśla znaczenie małżeństwa i rodziny w społeczeństwie chińskim. Ustawa ta zlikwidowała feudalne praktyki małżeńskie (małżeństwo aranżowane, wymuszone czy kupione), odrzuciła doktrynę wyższości mężczyzny nad kobietą, potępiła obojętność na interesy dziecka, opowiedziała się za wolnością małżeństwa, monogamią, równouprawnieniem mężczyzny i kobiety, ochroną interesów kobiety i dziecka. Prawnie zakazano bigamii, konkubinatu, praktyk zaręczania dzieci i ingerencji w sprawy ponownego małżeństwa wdów, zabroniono czerpania korzyści z zawierania związków matrymonialnych, jak wyłudzanie pieniędzy czy dóbr materialnych.
1 stycznia 1981 r. uchwalono drugie prawo małżeńskie, dostosowane do polityki kontroli urodzin, zakazującej małżeństwom posiadania więcej niż jednego dziecka. Odpowiedzialność w tym względzie zgodnie z prawem w równym stopniu obciążyła mężczyznę i kobietę. Trzecie prawo małżeńskie zostało uchwalone w kwietniu 2001 r. Poprawki i uzupełnienia do zapisów wcześniejszych dotyczą przemocy domowej (policjanci powinni przyjść z pomocą ofiarom takiej przemocy, nawet jeśli żadne czynności nie zostały podjęte w tym kierunku przez stronę poszkodowaną), możliwości otrzymania przez poszkodowanego rekompensaty ze strony współmałżonka w przypadku cudzołóstwa, a także zakazu ingerencji dzieci w sprawy ponownego małżeństwa któregoś z rodziców. Prawo to nakłada też na małżonków obowiązek opieki nad starymi członkami rodziny. 
Uchwała z dnia 1 października 2003 r. ułatwia zarejestrowanie małżeństwa. Chcący wstąpić w związek małżeński nie potrzebują już listu rekomendującego z jednostki pracy czy komitetu osiedlowego swego miejsca zamieszkania, nie są też wymagane badania lekarskie – co wcześniej było niezbędne do rozpoczęcia procedur prowadzących do zawarcia małżeństwa. Odtąd, mężczyzna w wieku ponad 22 lata i kobieta licząca więcej niż 20 lat mają prawo się pobrać, jeśli są w stanie przedstawić swoje dowody tożsamości i zameldowanie, oraz pod warunkiem, że podpiszą oświadczenie, że są osobami stanu wolnego i nie pochodzą z jednej rodziny. Małżeństwo staje się stopniowo sprawą osobistą, w której liczy się szczęście indywidualne. Chodzi tu o przykładanie wagi do potrzeb psychicznych, uczuciowych i seksualnych każdego z małżonków. Kobiety są świadome swego miejsca w rodzinie i nie chcą więcej zależności od męża. Wymagają małżeństwa wysokiej jakości, zaspokojenia uczuciowego i szacunku dla swoich praw. Wierność małżeńska jest nadal w społeczeństwie chińskim bardzo ważną wartością, a cudzołóstwo stanowi wystarczający powód do uzyskania rozwodu bez zgody współmałżonka.
Karine Guérin


KORUPCJA
Korupcja stanowi nieodłączną cechę procesu przejścia Chin do gospodarki rynkowej, ze względu na przekształcanie władzy decyzyjnej aparatu partyjno-państwowego we władzę kontrolującą rozdział i wycenę aktywów publicznych. Nomenklatura, potężna już w latach 1980., czerpiąca profity z różnic między cenami administracyjnymi a cenami rynkowymi przy alokacji rezerw materialnych czy finansowych, rozpanoszyła się w latach 1990-2000 na giełdach towarów ziemnych, nieruchomości, produktów przemysłowych i finansowych, wykorzystując niewyrazistość praw własności w ramach polityki prywatyzacyjnej. System wytwórczy jest zazwyczaj reformowany według zasady „prywatyzacja aktywów przynoszących zyski i kolektywizacja przynoszących straty”. Liczne projekty miejskie i podmiejskie wykorzystują ziemie uprawne, których powierzchnia całkowita zmniejszyła się w ostatnich latach o 5%, a wysiedlanej ludności wypłacane są zaniżone odszkodowania.
Aktywa finansowe masowo trafiają na giełdę w celach spekulacyjnych lub są lokowane na rynku nieruchomości, doprowadzając do powstania nadmiaru luksusowych mieszkań i zwiększając wysokość wierzytelności wątpliwych, ocenianych na co najmniej 25% produktu krajowego brutto (PKB). Niezależnie od tych nieprawidłowości, może też dojść do bezpośredniego przywłaszczania funduszy, jak w przypadku Yu Zhengdonga, Xu Chaofana i Xu Guojuna, trzech kadrowców z kantońskiej filii Banku Chińskiego, którzy pobili dotychczasowy rekord, przywłaszczając sobie w ciągu wielu lat 483 mln dolarów, zanim w 2001 r. uciekli do Stanów Zjednoczonych czy Kanady przez Hongkong. W latach 2001-2003 odpływ kapitałów spowodowany działaniami korupcyjnymi wyniósł 60 mld dolarów, co stanowi równowartość trzeciej części kapitałów pochodzących z bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Interpretacje funkcjonalne i kulturowe korupcji podkreślają jej skutki redystrybucyjne w ramach rodziny, przedsiębiorstwa i wspólnot lokalnych, które w Chinach stanowią trzy poziomy ochrony społecznej, w przeciwieństwie do europejskiego modelu państwa-redystrybutora i systemu Stanów Zjednoczonych, gdzie ceni się konkurencję i państwo minimalne. Interpretacje te nie ukazują jednak dynamiki polaryzacji społecznej, jaka towarzyszy systemowej skali zjawiska. Zyski z korupcji koncentrują się w ramach pozycji władzy, hierarchicznej piramidy państwowopartyjnej.
Koszty korupcji rozkładają się natomiast na całe społeczeństwo, a zwłaszcza na ludzi mniej zaradnych: 900 mln wieśniaków, uzależnionych od arbitralnych decyzji władz lokalnych, zwłaszcza w sprawach finansowych; źle opłacanych pracowników-migrantów; czy robotników i pracowników przedsiębiorstw państwowych, ofiar restrukturyzacji lub spontanicznej prywatyzacji. Wraz ze wzrostem konfliktów interesu związanych z prawami własności, władza stoi przed dylematem: czy zwalczać korupcję, na tyle, że może to zagrozić jej legitymizacji i istnieniu, czy też nie zwalczać korupcji, by zachować i stabilizować władzę partyjnopaństwową czerpiąc z niej zyski. Ten dylemat sprawia, że walka z korupcją może być jedynie selektywna i przykładowa. Stąd komisje dyscyplinarne Komunistycznej Partii Chin (KPCh) potraktowały w sposób „organizacyjny” 75% z 11 mln przypadków korupcji ujawnionych w dziesięcioleciu 1991-2001. W 11% pozostałych przypadków korupcji zastosowano sankcje dyscyplinarne, w 11% przypadków wniesiono oskarżenie do prokuratury, a tylko 3% przypadków zakończyło się orzeczeniem sądowym. W tych warunkach przynależność do KPCh daje uprzywilejowane środki do osiągania zysków i ochrony przed oskarżeniem o korupcję, jako że nadal gwarantuje niemal pełną bezkarność.
Guilhem Fabre